In 2019 mochten wij meedoen aan de productie Immens van Theatergroep Utrecht. We zongen in het koor dat als in een Griekse tragedie in dialoog treedt met Fritz, de verbeelding van Friedrich Nietzsche, die werd gespeeld door Vincent vd Valk en geregisseerd door Casper Vandeputte. Zij schreven samen het stuk en Vincent tekende ook voor de muziek. Het was een geweldige ervaring om deel uit te maken van zo’n professionele productie en ook als koorervaring was het onvergetelijk.
Tegelijkertijd voel ik me ook uitgedaagd door de boodschap die avond aan avond groots en maniakaal (en in allerlei theatrale vormen) over je uitgestort wordt: Word wie je bent; wij bestaan alleen in onze gedachten en zelfs die zijn voor het overgrote deel het product van onze cultuur, of zoals ik van Fritz begrijp: Wij hebben een “verhaal” over onszelf en de wereld bedacht, met goed en kwaad, juist en onjuist. Maar alle grote denkers en wereldverbeteraars zijn niets anders dan pleitbezorgers van hun eigen waanideeën en handige reclamemakers voor hun eigen gedachtengoed. En altijd komt het erop neer: je mag iets niet of je moet juist iets. (…).
Red de wereld niet, het kan de wereld niets schelen, het universum knippert een keer met haar ogen en dan is het alsof wij nooit bestaan hebben.
Zo is het natuurlijk, dat weten we tegenwoordig allemaal, dat moet je Nietzsche nageven. Maar tegelijkertijd lost de geest van Fritz op in hetzelfde redeloze universum en eindigde Nietzsche zijn leven vroegtijdig in een “gekkengesticht”. Fritz lijdt en hunkert naar contact, maar wijst dat af omdat je een ander niet bezitten kunt en niet alleen maar die ene wilt zijn die je toen voor “haar” bent geweest.
Ik kies ervoor om wat minder groots te leven. Misschien ben ik nog niet klaar voor het immense. Natuurlijk is het zo dat het in het licht van het universum niet uitmaakt of de zeespiegel een paar meter rijst en planten- en diersoorten uitsterven. In de geschiedenis van de planeet aarde alleen al is dat vaker vertoond en na een aantal miljoenen jaren corrigeert de evolutie dat wel weer.
Maar het is op een meer beperkte, menselijke schaal wel desastreus voor al die mensen (en ecosystemen) in de kustgebieden, en in de woestijnen, de klimaatvluchtelingen die over de wereld zullen gaan trekken en die uiteindelijk de samenlevingen die zich hooghartig veilig wanen, zullen ontwrichten. Het is al begonnen: Trump bouwt zijn muur en Europa barricadeert de Middellandse Zee.
Ik wil een heel klein steentje, misschien maar een zandkorreltje, bijdragen om de samenleving beter, of wat minder erg te maken dan het is, of zal kunnen worden. Niet door één of andere god, goeroe of leider te volgen, maar uit eigenbelang en ook wel om mijn leven glans te geven in mijn eigen ogen en wellicht ook in die van anderen. Egoïsme en ijdelheid zijn mij niet vreemd. Dat is ook niet erg, zoals Fritz ons meegeeft.
Door dingen te doen met en voor anderen ontstaat er verbinding en juist die verbinding hebben we nodig als “mensenwezens”. Laten we onszelf dan – eerlijk, echt eerlijk – rekenschap geven van alles dat voor ons al plaatsgemaakt heeft en nog voor ons plaats zal moeten maken. En laten we dat doen in verbinding met de mensen en de natuur om ons heen en in het besef van – en dus ook in verbinding met – mensen ver weg. Ga wél die verbinding aan, zonder elkaar te willen bezitten, want juist in die verbinding ontdek je steeds weer nieuwe versies van jezelf, menselijk, en in een bepaald perspectief zeer wenselijk.
Zo word ik wie ik ben.